الوقت- با روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، چشم‌انداز تشدید تنش‌آفرینی‌های آمریکا با رقبا و حتی شرکای بین‌المللی آن پررنگ شده و سیاستمداران در کشورهای مختلف برای مواجهه با سیاست‌های چالشی ترامپ خود را آماده می‌کنند.
عراق یکی از کشورهایی است که در دهه‌های اخیر به دلایل گوناگون ژئوپلتیکی و اقتصادی و سیاسی در راهبرد منطقه‌ای دولت‌های مختلف ایالات متحده جایگاه کلیدی داشته و از این رو به نظر می‌رسد که رهبران این کشور نگرانی‌های جدی از سیاست‌های مداخله‌جویانه کاخ سفید در دوره ترامپ و چالش‌آفرینی آن برای ثبات داخلی و روابط خارجی بغداد دارند.
در این میان تقابل گروه‌های مقاومت عراقی با آمریکا موضوع جدیدی نیست و با توجه به سابقه عملکرد ترامپ در دور نخست ریاست‌جمهوری سناریوی تشدید فشارها علیه حشدالشعبی دور از انتظار نخواهد بود. سناریویی که رهبران مقاومت عراق از آمادگی و برنامه‌ریزی برای مواجهه با آن خبر می‌دهند.
در همین ارتباط روز گذشته فالح فیاض فرمانده نیروهای حشدالشعبی در نشست هماهنگی اعضای این گروه با اذعان ضمنی به وجود فشارها و اینکه برخی برای ایجاد نگرانی علیه حشد شعبی تلاش می کنند، بر اراده قوی این نیرو برای مقابله با توطئه‌ها و تداوم رویکرد و شیوه سیاسی در مسیر مقاومت تأکید کرد.
این در حالی است که طی روزهای اخیر و هفته‌های گذشته برخی رسانه‌ها و مقامات در عراق و خارج از آن، از فشار آمریکا و به صورت غیرمستقیم رژیم صهیونیستی برای انحلال و یا حداقل ادغام کامل نیروهای الحشد الشعبی در ارتش سخن گفته‌اند.
فشارها و چالش‌ها:
دولت عراق به طور مداوم از سوی بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای تحت فشار قرار دارد تا نیروهای حشد الشعبی را منحل کند یا آنها را در وزارتخانه‌های امنیتی ادغام نماید. به عنوان نمونه، در دیدار ماه اکتبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) محمد الحسان، نماینده سازمان ملل در عراق با آیت‌الله سیستانی مرجع عالیقدر شیعیان در نجف، از وی درخواست شد که فتوایی برای انحلال یا ادغام حشد الشعبی صادر کند، اما او این درخواست را رد کرد.
همچنین گزارش برخی منابع میدانی الوقت در عراق حاکی از آن است که در روزهای گذشته اختلالاتی در پرداخت حقوق اعضا حشدالشعبی در سیستم بانکی و مالی ایجاد شده به صورتی که این افراد قادر به برداشت حقوق واریزی ماه گذشته از حساب بانکی خود نبوده‌اند.
در این میان باید به اقدامات نظامی ایالات متحده نیز اشاره کرد که طی دوره جنگ غزه بارها با حملات هوایی به مقرهای حشد الشعبی حمله کرد و نیروهای مقاومت و منابع نظامی و لجستیکی آن را مورد اصابت قرار داد.
در ماه‌های اخیر دولت محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، وجود هرگونه فشار خارجی بر دولت خود را برای انحلال گروه‌های مسلح شیعه تکذیب کرده است، با این حال، منابع سیاسی و مقامات دولتی عراقی به "عربی پست" تأیید کرده‌اند که چنین درخواست‌هایی از سوی آمریکا وجود دارد و واشنگتن به دولت السودانی برای انحلال حشدالشعبی فشار آورده است. یک مقام عراقی نزدیک به السودانی، که نخواست نامش فاش شود، به "عربی پست" گفت: "آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، پیش از آغاز دوره ریاست جمهوری ترامپ، به‌طور محرمانه به بغداد سفر کرد و از السودانی خواست تا گروه‌های مقاومتی را منحل کند. این درخواست حاوی یک تهدید غیرمستقیم بود که در صورت عدم انحلال این گروهها و کنار گذاشتن سلاح، عواقب جدی خواهد داشت." به گفته این منابع، این فشارها پس از سرنگونی نظام بشار اسد در سوریه، افزایش یافته است.
تهدیدهای آمریکا شامل درج نام سیاستمداران شیعه برجسته در لیست تروریسم نیز بود.
این مقام دولتی توضیح داد که آمریکایی‌ها تهدید کردند که شخصیت‌های سیاسی مهم وابسته به "چارچوب هماهنگی" شیعی، مانند حیدر العبادی و نوری المالکی، را در لیست تحریم‌های تروریستی قرار خواهند داد. حتی به السودانی اطلاع دادند که حملات نظامی احتمالی اسرائیل و آمریکا علیه پایگاه‌ها و انبارهای تسلیحاتی این گروهها بعید نیست.
یک مقام دولتی عراقی دیگر که از مذاکرات با طرف آمریکایی اطلاع دارد، به "عربی پست" گفت، ترجیح داد نامش فاش نشود: "آمریکایی‌ها از این می‌ترسند که گروه‌های عراقی وابسته به ایران در آینده نزدیک اقداماتی انجام دهند که تهدیدی برای حکومت جدید سوریه باشد."
وی ادامه داد: "واشنگتن می‌ترسد که ایران تلاش کند نفوذ خود را در سوریه دوباره بازیابی کند.
این رسانه در گفتگو با یک دیپلمات آمریکایی نیز افزود: "واشنگتن از این می‌ترسد که گروه‌های مسلح عراقی در هر سناریوی احتمالی ایران برای سوریه جدید نقش مهمی ایفا کنند."
اما علی‌رغم این مواضع، بسیاری از تحلیلگران عراقی معتقدند نگرانی اصلی آمریکا نه از بابت مداخله گروه‌های مقاومت عراقی در سوریه بلکه ناشی از به شکست کشیده شدن طرح‌ها و نقشه‌های خود برای عراق است که با حضور نیروهای مقاومت امکان موفقیت آنها بسیار کم خواهد بود.
تحلیلگران معتقدند که آمریکا همچنان از داعش به عنوان یک برگ بازی و اهرم فشار برای پیشبرد برنامه‌های خود در منطقه بهره خواهد برد و با سقوط دولت اسد در سوریه سناریوی ناامن‌سازی مرزهای عراق پررنگ‌تر پیگیری خواهد شد تا تداوم حضور نیروهای آمریکایی در عراق را تضمین کند.
به نظر می‌رسد اصلی‌ترین گروه‌های مقاومت اسلامی در عراق که هدف فشارهای آمریکا برای انحلال قرار دارند عبارتند از:
- کتائب حزب‌الله
- حزب‌الله النجباء
- کتائب سیدالشهداء
- عصائب اهل الحق
علاوه بر این، گروه‌های کوچکتری نیز وجود دارند که عملیات‌هایی علیه نیروهای آمریکایی در عراق انجام می‌دهند. این گروهها در دو برهه پس از ترور فرماندهان پیروزی سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی در سال ۲۰۲۰ و حمله ارتش رژیم صهیونیستی به غزه در اکتبر 2023 به‌طور جدی وارد میدان شدند. نمونه‌هایی از این گروهها شامل «الوارثین» و «ألوية الوعد الصادق» و«گروه مقاومت اسلامی عراق» هستند.
توانایی‌های حشد الشعبی در مقابله با فشارها:
در حالی که نیروهای حشد الشعبی عراق با فشارهای مختلفی روبه‌رو هستند، اما توانایی‌های برجسته‌ای در مدیریت این چالش‌ها و حفظ نقش خود به‌عنوان یکی از ارکان اصلی امنیتی عراق نشان داده‌اند.
- انضباط و حرفه‌ای‌گری:
حشد الشعبی سطح بالایی از سازماندهی و انضباط را نشان داده است که نشان‌دهنده تکامل آن از یک گروه شبه‌نظامی به یک نیروی رزمی حرفه‌ای است.
- حمایت مرجعیت:
با توجه به اینکه حشد الشعبی در سال ۲۰۱۴ با فتوای مرجعیت شیعه (آیت‌الله سیستانی) تشکیل شد، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی طرف‌ها در تلاش‌اند تا از طریق یک فتوای دینی، این ساختار را منحل کنند. با این حال تبعیت از مرجعیت و حرکت در مسیر دفاع از منافع و امنیت و وحدت و استقلال عراق، که دارای وجه مشترک با دیدگاه‌های سیاسی مرجعیت است، روابط ناگسستنی میان گروهها مقاومت و مرجیعت ایجاد کرده و از همین رو آیت‌الله سیستانی با حمایت‌های همیشگی خود نقشه دشمنان برای تفرقه‌افکنی از این دریچه را خنثی کرده اند.
- مشروعیت قانونی:
این گروهها در سال ۲۰۱۴ در قالب یگان‌های حشد الشعبی، به‌منظور مقابله با داعش که در آن سال موصل و بخش‌های وسیعی از عراق را اشغال کرد، به‌طور رسمی وارد ساختار نیروهای شبه‌نظامی عراق شدند.
حشد الشعبی همچنین در سال ۲۰۱۶ به‌عنوان یک نیروی رسمی توسط پارلمان عراق به رسمیت شناخته شد و در سال ۲۰۱۹ طبق فرمان اداری ۳۳۱، ساختار آن بازسازی به عنوان بخشی از قوای رسمی نظامی کشور تحت رهبری واحد نخست وزیر به ساختار نظامی این کشور اضافه شد.
- بلوغ سیاسی در بحران‌های داخلی و قاطعیت در برابر تهدیدات:
نگاهی به عملکرد سیاسی و نظامی گروه‌های زیرمجموعه حشدالشعبی نشان می‌دهد که به همان میزان که آنها همواره به باز کردن قفل‌های سیاسی و بروکراتیک در پیچیدگی‌های داخلی مانند تشکیل کابینه ائتلافی و انتخاب جانشین محمد الحلبوسی به عنوان ریاست پارلمان و ... کمک کرده‌اند و منافع ملی بر مطامع گروهی و جریانی ارجیحت داده‌اند که نشان‌دهنده بلوغ سازمانی آنها است، اما در بزنگاه‌های تاریخی در دفاع از امنیت و تمامیت ارضی عراق بی‌درنگ پا در میدان رزم داشته و همدوش سایر نیروهای نظامی و امنیتی به دفاع از همه آحاد مردم پرداخته‌اند. از این رو امروزه حمایت و پشتوانه مردمی، نه فقط در میان شیعیان بلکه حتی در میان سایر اقلیت‌های دینی و قومی، یکی از سپرهای حفاظتی حشدالشعبی در برابر فشارها تلقی می‌شود.
- مانورپذیری در برابر فشارهای سیاسی:
با وجود فشارهای سیاسی برای انحلال یا ادغام، حشد الشعبی توانسته است جایگاه و نقش خود را به‌عنوان یک نیروی امنیتی کلیدی در عراق حفظ کند و از حمایت مردمی و مشروعیت دینی بهره ببرد.
